मूलभूत हक्क हे भारतीय संविधानाने भारतीय नागरिकांना दिलेल्या अधिकारांचा एक समूह आहेत. हे अधिकार शासनावर बंधनकारक आहेत आणि शासनाने कोणत्याही कायद्याद्वारे किंवा इतर कोणत्याही प्रकारे या अधिकारांचा संकोच करता कामा नये.
भारतीय संविधानात मूलभूत अधिकारांचे 12 ते 35 अनुच्छेदांत वर्णन केले आहे. मूलभूत हक्क 6 प्रकारात विभागले जाऊ शकतात:
-
समानतेचा अधिकार (अनुच्छेद 14 ते 18)
-
व्यक्तिगत स्वातंत्र्याचा अधिकार (अनुच्छेद 19 ते 22)
-
धर्मस्वातंत्र्याचा अधिकार (अनुच्छेद 25 ते 28)
-
सांस्कृतिक आणि शैक्षणिक हक्क (अनुच्छेद 29 ते 30)
-
संरक्षणात्मक हक्क (अनुच्छेद 31 ते 32)
-
शासनाच्या क्रियाकलापांपासून संरक्षणाचा अधिकार (अनुच्छेद 32 ते 35)
मूलभूत अधिकारांमध्ये समाविष्ट असलेल्या काही महत्त्वपूर्ण अधिकारांमध्ये खालील गोष्टींचा समावेश आहे:
-
कायद्यासमोर समानता
-
भेदभावाला मनाई
-
सार्वजनिक रोजगाराच्या बाबतीत संधीची समानता
-
धर्मस्वातंत्र्य
-
शांततापूर्ण सभा आणि संघटन करण्याचा अधिकार
-
अभिव्यक्ती स्वातंत्र्य
-
निवास स्थान, यात्रा आणि वृत्तीचा अधिकार
-
संपत्ति अधिकार
-
शिक्षा मिळण्याचा अधिकार
-
अस्पृश्यता निर्मूलन
-
शीर्षकांची निर्मूलन
मूलभूत अधिकार हे भारतीय लोकशाहीचे महत्त्वाचे आधारस्तंभ आहेत. ते नागरिकांना त्यांच्या हक्क आणि स्वातंत्र्यांचे संरक्षण प्रदान करतात आणि सरकारला नागरिकांच्या हक्कांवर गदारोहण करण्यापासून रोखतात.