498-A And Dowry Death 304-B
घरगुती जुलुम झाल्यामुळे व्यथित व्यक्तीचा जो खर्च झाला असेल किंवा तिला जे नुकसान सोसावे लागले असेल ते मिळण्याकरता व्यथित व्यक्तीने महिलांचा घरगुती जुलुमापासुन संरक्षण करण्यासंबंधीचा कायदा 2005 या कायद्याखाली दाखल केलेल्या अर्जाचे सुनावणीचे वेळेस प्रतिपक्षाने (कुणीही adult male person जिचे व्यथित व्यक्ती बरोबर घरगुती नातेसंबंध होते व आहेत आणि जिच्याविरुध्द महिलांचा घरगुती जुलुमापासुन संरक्षण करण्यासंबंधीचा कायद्यातील तरतुदीप्रमाणे व्यथित व्यक्तीने दाद मागितली असेल तो) व्यथित व्यक्तीला नुकसान भरपाई देण्याचा आदेश दंडाधिकारी देवु शकतात. व्यथित पत्नी किंवा स्त्री जी विवाहाच्या नातेसंबंधाप्रमाणे रहात असेल ती सुध्दा पतीच्या नातेवाईकांविरुध्द किंवा Against male partners तक्रार करु शकेल.
मुलगा सज्ञान झाला म्हणजेच 18 वर्षाचा झाला की तो नोकरी धंदा करु शकतो असे कायदा गृहीत धरतो.
एखाद्या स्त्रीच्या पतीने किंवा पतीच्या नातेवाईकाने तिला क्रूर वागणूक देणे व हुंडाबळी या प्रमाणे घडणारे गुन्हे वेगवेगळे आहेत. सदरची दोन्ही कलमे एकमेकांशी संबंधित असली तरी गुन्ह्याचे स्वरुप वेगळे आहे. एखाद्या स्त्रीच्या पतीने किंवा पतीच्या नातेवाईकाने तिला क्रूर वागणूक देणे (498 अ) या कलमाप्रमाणे आरोपीस शिक्षा दिली तर पुराव्या अभावी हुंडाबळी (304 ब) प्रमाणे आरोपीस शिक्षा देता येणार नाही. सर्वोच्च न्यायालयाने असेही मत व्यक्त केले आहे की, महिलेचा मृत्यु हा जाळून किंवा शारिरीक इजा किंवा जुलुमाच्या इतर मार्गांनी झाला असला पाहिजे तसेच लग्न झाल्यापासून 7 वर्षांचे आत मृत्यु झालेला असला पाहिजे तसेच पती किंवा त्याच्या नातेवाईकांकडून तिचा छळ, जुलुम झाला असला पाहिजे तसेच झालेला छळ व जुलुम हुंड्याकरिता झाला असला पाहिजे. यापैकी एक जरी बाब सिध्द झाली नाही तरी हुंडाबळी खाली तो गुन्हा होत नाही.
एखाद्या स्त्रीच्या पतीने किंवा पतीच्या नातेवाईकाने तिला क्रूर वागणूक देणे (498 अ) व हुंडाबळी (304 ब) प्रमाणे मयताच्या आई वडिलांनी दिलेला पुरावा सक्षम नसेल, तसेच साक्षीदारांचा पुरावा फिर्यादीच्या विरुध्द असेल तर (304 ब) व (498 अ) प्रमाणे गुन्हा सिध्द होत नाही.
पती व त्याच्या भावाचा हुंड्याची रक्कम पुर्ण दिली नाही म्हणून पत्नीच्या खूनात हात असेल तर त्यांचेविरुध्द फिर्याद दाखल झाली पाहीजे. मृत्युपूर्व जबाब हा स्वेच्छेने दिला असेल तसेच त्यात सातत्य व विश्वासार्हता असेल तर आरोपी शिक्षेस पात्र आहे.
हुंडाबळीच्या केसमध्ये साक्षीदारानी ठामपणे न्यायालयात सांगितले की पती व सासू मयत महिलेस स्कुटर आणण्याकरिता मारत असत – तसेच मयत मयत महिलेने शारिरीक इजा त्यांना दाखवल्या होत्या तसेच पती हुंड्यावरुन तिचा छळ करत होता. सबब पती व सासूला दिलेली शिक्षा ही योग्य आहे असे मत सर्वोच्च न्यायालयाने नोंदवले.
हुंडा मागितला त्याबाबतचा सबळ पुरावा असल्याशिवाय महिलेचा झालेला मृत्यु हा हुंडाबळीच आहे असे मानता येणार नाही सबब आय पी सी 304 ब प्रमाणे आणी हुंडा बंदी कायद्याच्या सेक्शन 4 प्रमाणे आरोपीस शिक्षा देता येणार नाही.
पती, सासू व नणंद छळ करतात असा गुन्हा पत्नीने दाखल केला मात्र नणंदेविरुध्द तिने छळ केला याबाबत न्यायालयात पुरावा दाखल झाला नाही. तसेच पत्नीनेपण नणंदेविरुध्द तिने छळ केला याविषयी संदिग्ध जबाब न्यायालयात दिला, सबब नणंदेला झालेली शिक्षा न्यायालयाने रद्दबातल ठरवलेली आहे.
मयत पत्नीने आपल्या भावास पत्र लिहिली व पतीविरुध्द तक्रार केली मात्र त्या पत्रात पती हुंड्याची मागणी करतो व त्यावरुन त्रास देतो याबाबत काहीही नमुद केलेले नव्हते, तसेच हुंड्यावरुन छळ करतो असेही नमूद केले नव्हते. सबब भावाच्या तोंडी पुराव्यावरुन आरोपीस त्याने छळ केला म्हणून शिक्षा देता येणार नाही.
मयत स्त्रीच्या वडील व भावाचा पुरावा सरकार पक्ष न्यायालयात सादर करु शकला नसेल्याने सबब आरोपींची न्यायालयाने निर्दोष मुक्तता केलेली आहे.
मुलगा सज्ञान झाला म्हणजेच 18 वर्षाचा झाला की तो नोकरी धंदा करु शकतो असे कायदा गृहीत धरतो.
एखाद्या स्त्रीच्या पतीने किंवा पतीच्या नातेवाईकाने तिला क्रूर वागणूक देणे व हुंडाबळी या प्रमाणे घडणारे गुन्हे वेगवेगळे आहेत. सदरची दोन्ही कलमे एकमेकांशी संबंधित असली तरी गुन्ह्याचे स्वरुप वेगळे आहे. एखाद्या स्त्रीच्या पतीने किंवा पतीच्या नातेवाईकाने तिला क्रूर वागणूक देणे (498 अ) या कलमाप्रमाणे आरोपीस शिक्षा दिली तर पुराव्या अभावी हुंडाबळी (304 ब) प्रमाणे आरोपीस शिक्षा देता येणार नाही. सर्वोच्च न्यायालयाने असेही मत व्यक्त केले आहे की, महिलेचा मृत्यु हा जाळून किंवा शारिरीक इजा किंवा जुलुमाच्या इतर मार्गांनी झाला असला पाहिजे तसेच लग्न झाल्यापासून 7 वर्षांचे आत मृत्यु झालेला असला पाहिजे तसेच पती किंवा त्याच्या नातेवाईकांकडून तिचा छळ, जुलुम झाला असला पाहिजे तसेच झालेला छळ व जुलुम हुंड्याकरिता झाला असला पाहिजे. यापैकी एक जरी बाब सिध्द झाली नाही तरी हुंडाबळी खाली तो गुन्हा होत नाही.
एखाद्या स्त्रीच्या पतीने किंवा पतीच्या नातेवाईकाने तिला क्रूर वागणूक देणे (498 अ) व हुंडाबळी (304 ब) प्रमाणे मयताच्या आई वडिलांनी दिलेला पुरावा सक्षम नसेल, तसेच साक्षीदारांचा पुरावा फिर्यादीच्या विरुध्द असेल तर (304 ब) व (498 अ) प्रमाणे गुन्हा सिध्द होत नाही.
पती व त्याच्या भावाचा हुंड्याची रक्कम पुर्ण दिली नाही म्हणून पत्नीच्या खूनात हात असेल तर त्यांचेविरुध्द फिर्याद दाखल झाली पाहीजे. मृत्युपूर्व जबाब हा स्वेच्छेने दिला असेल तसेच त्यात सातत्य व विश्वासार्हता असेल तर आरोपी शिक्षेस पात्र आहे.
हुंडाबळीच्या केसमध्ये साक्षीदारानी ठामपणे न्यायालयात सांगितले की पती व सासू मयत महिलेस स्कुटर आणण्याकरिता मारत असत – तसेच मयत मयत महिलेने शारिरीक इजा त्यांना दाखवल्या होत्या तसेच पती हुंड्यावरुन तिचा छळ करत होता. सबब पती व सासूला दिलेली शिक्षा ही योग्य आहे असे मत सर्वोच्च न्यायालयाने नोंदवले.
हुंडा मागितला त्याबाबतचा सबळ पुरावा असल्याशिवाय महिलेचा झालेला मृत्यु हा हुंडाबळीच आहे असे मानता येणार नाही सबब आय पी सी 304 ब प्रमाणे आणी हुंडा बंदी कायद्याच्या सेक्शन 4 प्रमाणे आरोपीस शिक्षा देता येणार नाही.
पती, सासू व नणंद छळ करतात असा गुन्हा पत्नीने दाखल केला मात्र नणंदेविरुध्द तिने छळ केला याबाबत न्यायालयात पुरावा दाखल झाला नाही. तसेच पत्नीनेपण नणंदेविरुध्द तिने छळ केला याविषयी संदिग्ध जबाब न्यायालयात दिला, सबब नणंदेला झालेली शिक्षा न्यायालयाने रद्दबातल ठरवलेली आहे.
मयत पत्नीने आपल्या भावास पत्र लिहिली व पतीविरुध्द तक्रार केली मात्र त्या पत्रात पती हुंड्याची मागणी करतो व त्यावरुन त्रास देतो याबाबत काहीही नमुद केलेले नव्हते, तसेच हुंड्यावरुन छळ करतो असेही नमूद केले नव्हते. सबब भावाच्या तोंडी पुराव्यावरुन आरोपीस त्याने छळ केला म्हणून शिक्षा देता येणार नाही.
मयत स्त्रीच्या वडील व भावाचा पुरावा सरकार पक्ष न्यायालयात सादर करु शकला नसेल्याने सबब आरोपींची न्यायालयाने निर्दोष मुक्तता केलेली आहे.
Adv. Sarika Khude
Rajgurunagar, Pune