What are the Property Rights/Share of an Adopted Child? in India

दत्तक मुलाला हक्क केव्हा येत नाही?

Property Rights Of An Adopted Child 

The Hindu Women’s Rights to Property Act, 1937 या कायद्याच्या कलम १४ प्रमाणे विधवा स्त्रीची Limited Estate हिचे रुपांतर पूर्ण मालकीत झाले असून दि हिंदू सक्सेशन ॲक्ट, १९५६ अमंलबजावणीनंतर जर विधवा स्त्रीने एखादा मुलगा दत्तक घेतल्यानंतर मिळालेल्या मिळकतीत कसलाही हक्क दत्तकास प्राप्त होत नाही.

The Hindu Women’s Rights to Property Act, 1937 अमलात आल्यानंतर एकत्र कुटुंबातील जर एखादा सहवारसदार मयत झाला व दि हिंदू सक्सेशन ॲक्ट, १९५६ अमलात आल्यानंतर जर विधवा स्त्रीने एखादा मुलगा दत्तक घेतला आणि एकत्र कुटुंब असेल आणि यांची एकत्रित मिळकत असेल तर दत्तक घेतलेल्या मुलाला कुटुंबाच्या मिळकतीत हक्क प्राप्त होतो.

कायदेमंडळाने सक्सेशन ॲक्टप्रमाने कलम १४ (1) दाखल करुन हिंदू स्त्री मिळकतीची पूर्ण मालक असल्याबाबत सांगितलेले आहे.

कोणत्याहि इस्टेटीचा वारसा हा अधांतरी किंवा तहकूब राहत नाही (Never in Abeyance) किंवा तात्पुरता स्थगित राहत नाही व एखादा माणूस मयत झाला तर त्याचा वारसा हा ताबडतोब (Suvivorship) उत्तरजीविता अगर (Succession) उत्तराधिकार अगर कायद्याने प्राप्त होणाऱ्या स्त्री वगैरे यांना प्राप्त होतो. The Hindu Women’s Rights to Property Act, १९३७ अमलात आल्या नंतर विधवा स्त्री असेल तर तिचा त्यातील मर्यादित हक्क सन १९५६ (Limited Share,1956) च्या कायद्याने पूर्ण मालकीत रुपांतरित होतो व ती पूर्ण मालक होते. त्यामुळे त्यानंतर तीने जरी दत्तक घेतला तरी त्या दत्तकाला काहीही हक्क प्राप्त होत नाहीत. अनेक लोकांची अशी समजूत आहे की, विधवा स्त्रीने दत्तक घेतलेल्या मुलास तिच्या इस्टेटीत सर्व हक्क प्राप्त होतात, पण हे खरे नाही. दत्तक हा इस्टेटीसाठी नसतो तर हिंदू शास्त्राप्रमाणे श्राध्द, होमहवन वगैरे करण्यासाठी दत्तक घेतला जातो.

हिंदू विधवा स्त्रीला तिच्या पतिच्या निधनानंतर मिळकत १९५६ नंतर प्राप्त झाली तरी ती पुर्ण मालक बनते व त्यानंतर विधवेने लग्न केले तर तिचा मिळकतीतील हक्क नष्ट होत नाही.

हिंदू सक्सेशन ॲक्ट कलम ६ ला अनुबंध (Proviso) हे अपवाद आहे. पुरुष जर मृत्युपत्र न करता मयत झाला असेल तर मुलगा, मुलगी, विधवा, आई, मयत मुलाचा मुलगा, मयत मुलाची मुलगी, मयत मुलीचा मुलगा, मयत मुलीची मुलगी, मयत मुलाची विधवा पत्नी, मयत मुलाच्या मयत मुलाचा मुलगा, मयत मुलाच्या मयत मुलाची मुलगी, मयत मुलाच्या मयत मुलाची विधवा पत्नी अशा बारा जणांना वारसाहक्क प्राप्त होतो व या मयत झालेल्या व्यक्तीने आपल्या पाठीमागे सदर बारा जणांपैकी क्लास १ शेड्युल मधील स्त्री वारस हक्कदार म्हणून ठेवली तर अशा परिस्थितीत को-पार्सनरीमधील मयत व्यक्तीचा हिस्सा हा मृत्युपत्राने अगर वारसाहक्काने (उत्तराधिकार-Succession ने) जातो व तो उत्तरजीविताने (Survivorship ने) जात नाही.

एकत्र कुटुंबाची Property

जर तीन भावडांनी वाटपत्र बनवून त्यातील मिककती या वडिलांच्या आहेत असे जाहिर करुन प्रत्येकाने १/३ हिस्सा जरी घेतला तरी जो पर्यंत सदर मिळकती या वडिलांच्या आहेत असा पुरावा त्या तीन भावडांकडे नसेल व अशा दावा मिळकती या मेहेरबान कोर्टात चॉलेन्ज झाल्या तर त्या वाटपपत्राने तिन्ही भावांना मालकी मिळकत नाही.

The Hindu Women’s Rights to Property Act, 1937 या कायद्याच्या कलम 11 प्रमाणे एकत्र कुटुंबाच्या मिळकतीमध्ये विधवा स्त्रियांना व स्त्रियांना वाटपाचा किंवा इस्टेटीमध्ये हक्क नव्हता त्यांना फक्त पोटगीचा हक्क होता. १९३७ पूर्वी विधवा झालेली स्त्री असेल तर तिला वडिलोपार्जित मिळकतीमध्ये पोटगीशिवाय कसलाही हक्क नव्हता व नाही व पोटगोचा हक्क त्या मिळकतीवर लागू होत असे. तसेच पती दि.14/04/1937रोजी पुर्वी मयत झाल्यास The Hindu Women’s Rights to Property Act, 1937 या कायद्याच्या कलम ३ प्रमाणे व The Hindu Succession Act, १९५६ या कायद्यच्या कलम १४ प्रमाणे, जरी एकत्र कुटुबांची मिळकत स्त्रीच्या कब्जात असली तरी तरी तीला ती पोटगी म्हणून खाण्यास दिली होती हे दाखवले नसेल तर तिला पूर्ण मालकी हक्क प्राप्त होत नाही.

The Hindu Succession Act, १९५६ या कायद्यच्या कलम 30 प्रमाणे हे स्पष्ट करते की भारतीय वारसा अधिनियम (Indian Succession Act of 1925) यानुसार विल किंवा इतर मृत्युपत्रांद्वारे विल्हेवाट लावण्यास सक्षम असलेल्या हिंदू वंशाची व्यक्ती ही कोणत्याही मालमत्तेची विल्हेवाट लावू शकते. दावा ठरावाचा असेल व आईच्या मृत्युपत्राने वादीला दावा मिळकत मिळाली. वादीचे वडील १९५७ साली मयत झाली असेल तर आईला दावा मिळकतीत 1/2 हिस्सा येतो व वादीला मृत्युपत्राने फक्त आईचा हिस्सा मिळतो.

The Hindu Succession Act, १९५६ हा कायदा अमलात येण्यापूर्वी किंवा नंतर एखादी हिंदू स्त्रीच्या ताब्यात असलेली मर्यादीत मालकी (Limited Interest) मालमत्ताची पूर्ण मालक होते.

मुलाच्या विधवेस राहण्यास घर दिले तर ती मालक होते?

The Hindu Succession Act, १९५६ (कलम १४ [1])-वडिलांची स्वतःची मिळकत असेल व आईला पोटगीचा हक्क असेल व एक मुलगा मयत झाला असेल, तसेछ वडिलांनी मृत्युपत्राद्वारे मिळकती या दोन मुलांच्या नावे केली असेल व मुलाच्या विधवेने पोटगीचा दावा करुन त्यामध्ये हुकूमनामा झाल असून तिला राहण्यासाठी घर दिले गेले असेल व त्यानंतर मुलाचे विधवेचा मृत्यू झाला तर तिचा हिस्सा तिच्या मुलीला मिळतो व तो हिस्सा तिचा पूर्ण मालकीचा होतो.

एकत्र कुटुंबाची मिळकत असली तरी त्यामुळे ती मिळकत एखाद्या सहहिस्सेदाराने एकत्र कुटुंबासाठी विकत घेतली अशी संभावना त्यातून निघत नाही. ही मिळकत एकत्र कुटुंबाची आहे असे जो कथन करेल, त्यावर ते शाबित करण्याची जबाबदारी येते.

Written by Adv. Sarika Khude
Rajgurunagar, Pune